Το πένθος αποτελεί μια φυσιολογική διεργασία αντίδρασης σε ένα δυσάρεστο γεγονός απώλειας, είτε με τον θάνατο ή με τον αποχωρισμό (πχ εγκατάλειψη, διαζύγιο κλπ). Ο κάθε άνθρωπος βιώνει αυτή την εμπειρία λίγο διαφορετικά και η διεργασία μπορεί να διαρκέσει από 12 μήνες μέχρι δύο χρόνια. Με την υποστήριξη, αποδοχή, κατανόηση και βοήθεια της οικογένειας και του άμεσου περιβάλλοντος οι περισσότεροι αντεπεξέρχονται στο συμβάν αυτό. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που το άτομο αισθάνεται την ανάγκη για υποστήριξη και βοήθεια για να διέλθει της διαδικασίας του πένθους και των συνεπειών του στη λειτουργικότητά του. Τις περισσότερες φορές οι περιπτώσεις αυτές σχετίζονται με τη σοβαρότητα της απώλειας και τις επιπτώσεις που η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να έχει κυρίως στα παιδιά και τους εφήβους. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως βιώνει το κάθε παιδί το πένθος ανάλογα με το αναπτυξιακό του στάδιο και τι μπορεί να χρειάζεται ώστε να βοηθηθεί στην δύσκολη αυτή στιγμή της ζωής του.
Γέννηση ως 2ο έτος: Αισθησιοκινητικό στάδιο ανάπτυξης
Σε αυτές τις τρυφερές και μικρές ηλικίες το παιδί αντιλαμβάνεται το περιβάλλον μέσα από τις αισθήσεις του με εγωκεντρική στάση και οπτική γωνία, δηλαδή δεν μπορεί να κατανοήσει μια οπτική πέρα από την δική του. Σε ότι αφορά το πένθος, τα νήπια δεν μπορούν να αντιληφθούν πλήρως την έννοια του θανάτου και την μονιμότητα της απώλειας, αντίθετα θεωρούν αναστρέψιμο το θάνατο και αναμένουν τα γεγονότα να επανέλθουν στην αρχική τους κατάσταση. Ο θάνατος θεωρείται από τα μικρά παιδιά σαν εγκατάλειψη. Αυτό που μπορούν να νιώσουν είναι η διάθεση των ανθρώπων γύρω τους και να δουν τις αντιδράσεις των άλλων. Επομένως είναι σημαντικό με απλά λόγια να εξηγούμε τα συναισθήματα μας και να μην προσπαθούμε να τα κρύψουμε.
3ο έτος ως 6ο έτος: Προσυλλογικό στάδιο ανάπτυξης
Σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά έχουν κατακτήσει την επικοινωνία, ενώ αντιλαμβάνονται πολύ περισσότερο το περιβάλλον τους. Παρόλα αυτά, ο θάνατος εξακολουθεί να θεωρείται ένα αναστρέψιμο και μη μόνιμο γεγονός. Κατά αυτή ηλικία τα παιδιά μπορεί να ερμηνεύσουν το θάνατο ως αποτέλεσμα δικών τους σκέψεων, δράσεων ή και συναισθημάτων. Μπορεί λοιπόν να βιώσουν συναισθήματα ενοχής, άγχους και ντροπής. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε την ένταση των συναισθημάτων και αν χρειαστεί να απευθυνθούμε σε κάποιο ειδικό. Επιπλέον, είναι πιθανό το παιδί να κάνει πολλές επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις με σκοπό να αντιληφθεί το γεγονός και να καθησυχάσει τον εαυτό του. Εδώ, η υπομονή και συμπεριφορά του ενήλικα είναι ζωτικής σημασίας. Τέλος, οι συχνότερες συμπεριφορές μετά από μια τραυματική εμπειρία περιλαμβάνουν παλινδρόμηση σε προηγούμενο στάδιο ανάπτυξης, θλίψη και προκλητική, βίαιη συμπεριφορά, διαταραχές ύπνου και διατροφής, εφιάλτες και φοβίες.
7ο έτος ως 11ο έτος: Στάδιο ανάπτυξης Συγκεκριμένων Συλλογισμών
Στις ηλικίες αυτές αναπτύσσεται η κοινωνικοποίηση και η λογική σκέψη, όμως η αφαιρετική σκέψη και η κατανόηση αφηρημένων εννοιών όπως ο θάνατος είναι ακόμα δύσκολη. Σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά αρχίζουν να συνειδητοποιούν την μονιμότητα του θανάτου, και κατανοούν ότι συγκεκριμένες καταστάσεις οδηγούν σε αυτόν (πχ μια ασθένεια ή ένα τροχαίο δυστύχημα). Ωστόσο χρειάζεται προσοχή διότι παρουσιάζεται μια γενίκευση του γεγονότος με αποτέλεσμα συχνά να θεωρούν ότι όποιος αρρωστήσει μπορεί να πεθάνει ή όποιος ταξιδέψει με αυτοκίνητο μπορεί να σκοτωθεί. Ως αποτέλεσμα αυτών των σκέψεων μπορεί να αναπτύξουν φοβίες και άγχος για την ασφάλεια τους και των οικείων τους, ενώ κάποιες φορές επιδίδονται σε «ιεροτελεστίες» και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές με σκοπό να προστατευτούν. Με το βίωμα του πένθους, τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες παρουσιάζουν προβλήματα στο σχολείο, στη συγκέντρωση, διαταραχές ύπνου και διατροφής καθώς και προκλητική συμπεριφορά ή απομόνωση. Κρίνεται απαραίτητη σε αυτό το στάδιο η αναγνώριση των συναισθημάτων και η λεκτικοποίηση τους χωρίς πίεση ενώ παράλληλα καλό είναι να δίνονται απαντήσεις στις ερωτήσεις του παιδιού χωρίς υπερβολικές και αχρείαστες λεπτομέρειες δύσκολα κατανοητές στο αναπτυξιακό του επίπεδο. Τέλος, η ενημέρωση του σχολείου είναι απαραίτητη, καθώς χρειάζεται ο εκπαιδευτικός να δείξει κατανόηση στην πιθανή πτώση της απόδοσης του μαθητή.
Το πένθος είναι μια δυσάρεστη αλλά απαραίτητη διαδικασία προσαρμογής σε μια νέα και ίσως δύσκολη πραγματικότητα. Το κλειδί είναι να δώσουμε στον εαυτό μας και ειδικά στα παιδιά χρόνο να επεξεργαστούν αυτό το γεγονός και να σταθούμε δίπλα τους με αποδοχή, κατανόηση και αυθεντικότητα στον βαθμό που μπορούμε, απαντώντας στις ερωτήσεις τους και να μην διστάσουμε αν χρειαστεί να απευθυνθούμε σε κάποιο ειδικό.
Comments